Otwarcie wystawy Documenta fifteen w Kassel w atmosferze skandalu
#Documentafifteen #Kassel #wystawa #antysemityzm #Ruangrupa #Roth #Steinmeier
Documenta Kassel to jedna z największych i najważniejszych wystaw sztuki współczesnej w Niemczech i na świecie. Tymczasem otwarcie tegorocznej 15. edycji Documenta (18.06.2022) odbyło się w atmosferze skandalu; towarzyszyły jej zarzuty o antysemityzm i akcenty rasistowskie.
W Documenta fifteen bierze udział około 1,5 tys. artystów z całego świata, m.in. z Trinidadu, Haiti, Mali, Nigerii, Indii, Indonezji czy Wietnamu. Kierownictwo wystawy zostało powierzone po raz pierwszy zespołowi artystów z Azji, dziewięcioosobowej grupie Ruangrupa z Indonezji.
W centrum koncepcji artystycznej znalazło się nie tyle dzieło sztuki, co „kolektyw”, praca zespołowa, sztuka jako proces artystycznej współpracy, solidarności i współtworzenia ukierunkowanego na dobro wspólne, zamiast „indywidualizmu”, „pogoni za profitami” czy też „dążenia do władzy”, jak to określiła dyrektor generalna Documenta Sabine Schormann. Artyści z Ruangrupa są bowiem krytyczni wobec zachodniego ideału artysty jako geniusza, a także wobec zasad rządzących rynkiem sztuki czy też generalnie wobec instytucji.
Od początku powołania do życia Documenta Kassel (1955) towarzyszyły jej nieustanne spory natury artystycznej bądź ideologicznej. Sytuacja eskalowała jednak w roku bieżącym, na długo przed otwarciem Documenta fifteen. Grupie artystów indonezyjskich zarzucano przede wszystkim, że udostępniają forum wystawy artystom o nastawieniu antysemickim. Chodziło zwłaszcza o grupę artystów palestyńskich, wykazujących bliskie powiązania z antyizraelskim ruchem BDS, nawołującym do bojkotu Izraela.
Sytuacja zaogniła się, gdy na wystawie wyeksponowano obrazy, które wywołały ostrą krytykę za swą wyraźnie antysemicką wymowę. Przedmiotem kontrowersji była zwłaszcza praca indonezyjskiej grupy artystów „Taring Padi” ‒ ogromnych rozmiarów obraz, zawieszony na rusztowaniu przed halą Documenta, o charakterze ewidentnie antysemickim. Były też inne obrazy o podobnej wymowie, nawołujące jawnie do nienawiści wobec Żydów, m.in. cykl obrazów zatytułowanych „Guernica Gaza” autorstwa Mohammeda Al Hawajrijego.
Ukazujący się w Niemczech tygodnik żydowski „Jüdische Allgemeine” domagł się w związku z tym dymisji minister stanu ds. kultury Claudii Roth, dowodząc, że funkcję tę należy powierzyć komuś, kto „wiarygodnie przeciwstawi się nienawiści wobec Żydów”. Również Centralna Rada Żydów w Niemczech wydała oświadczenie, w którym ubolewano zarówno nad antysemityzmem artystów, jak też nad brakiem odpowiedzialności organizatorów wystawy. Zdaniem przewodniczącego Rady Josefa Schustera, pochodzenie artystów, którzy przejawiają postawy antysemickie, nie ma żadnego znaczenia, liczy się fakt dopuszczenia ich do uczestnictwa w wystawie.
Wyraźnie swoje stanowisko określiła też minister Roth, która oświadczyła, że „godność ludzka, ochrona przed antysemityzmem, a także przed rasizmem i wszelkimi formami wrogości są podstawą naszego współistnienia”, i podkreśliła, że „wolność artystyczna ma pewne granice”. Jej zdaniem zarówno na wystawie dzieł sztuki, jak też generalnie w społeczeństwie niemieckim „nie ma miejsca na antysemityzm w żadnej postaci”. Dotyczy to również przejawów rasizmu i jakiejkolwiek innej formy wrogości.
Usunięcie kontrowersyjnego obrazu z wystawy Roth uznała za „spóźnioną reakcję” oraz za „pierwszy krok”; następnie należy wyjaśnić, jak doszło do jego instalacji. Domagała się ponadto od osób odpowiedzialnych za organizację Documenta, jak również od kuratorów, by niezwłocznie sprawdzili i zagwarantowali, że na wystawie nie będą eksponowane inne prace o jednoznacznie antysemickiej wymowie.
Tymczasem kierownictwo Documenta odpierało zarzuty o antysemityzm. Również nadburmistrz Kassel i przewodniczący Rady Nadzorczej Documenta Christian Geselle (SPD) podkreślał, że kuratorzy z Ruangrupa opowiadają się przeciwko antysemityzmowi, rasizmowi, prawicowemu radykalizmowi i fanatyzmowi religijnemu opartemu na przemocy, jak również przeciwko wszelkiego rodzaju dyskryminacji. W jego ocenie publiczność oczekuje „bardzo dynamicznej, interaktywnej, barwnej, żywiołowej, radosnej, ale też refleksyjnej ekspozycji Documenta fifteen”. Jego zdaniem Kassel jest miastem otwartym na świat i cieszy się z owej wyjątkowej atmosfery podczas nadchodzących 100 dni trwania wystawy.
Wobec kuratorów tegorocznej edycji wystawy zdecydowanie krytyczne stanowisko zajął prezydent RFN Frank-Walter Steinmeier, zarzucając im zwłaszcza dopuszczenie do pojawienia się na Documenta dzieł o antysemickiej wymowie. Zwrócił też uwagę, że na wystawie nie są reprezentowani artyści z Izraela. „Swoboda wyrażania poglądów i wolność sztuki stanowią istotę naszej konstytucji” ‒ przypomniał. Jest rzeczą dozwoloną krytykowanie polityki prowadzonej przez Izrael, uważa Steinmeier, natomiast tam, gdzie krytyka Izraela przeradza się w kwestionowanie jego istnienia, wówczas ‒ jego zdaniem ‒ granica została przekroczona. Wyraził w związku z tym wątpliwość, czy w ogóle pojawi się na uroczystości otwarcia wystawy w Kassel. (MWM)
24 czerwca 2022
https://www.tagesschau.de/kultur/steinmeier-documenta-101.html
https://www.zeit.de/news/2022-06/15/roth-rechnet-bei-documenta-mit-neuer-grenze-von-kunst-und-kultur
https://taz.de/Eroeffnung-der-documenta15-in-Kassel/!5859290/
https://www.sueddeutsche.de/kultur/documenta-frank-walter-steinmeier-kassel-kunst-1.5604828