„Odrzania. Podróż po Ziemiach Odzyskanych” Z. Rokity prowokuje kolejne dyskusje o ZZiP

#ZiemieZachodnieiPółnocne #Odrzania #reportaż

Premiera książki „Odrzania. Podróż po Ziemiach Odzyskanych” miała miejsce 23.10.2023 r. Książka cieszy się dużą popularnością i wywołała wiele dyskusji na temat ziem przyłączonych do Polski po II wojnie światowej zarówno wśród naukowców zajmujących się tą tematyką, jak i publicystów. 15 listopada 2023 r. odbyło się w Poznaniu spotkanie z jej autorem, Zbigniewem Rokitą (laureatem nagrody NIKE 2021, którą otrzymał za reportaż „Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku”). Rozmowę w winiarni „Pod Czarnym Kotem” ramach cyklu „Spotkania w Kocie” prowadziła dr Aleksandra Paradowska (Wydział Edukacji Artystycznej i Kuratorstwa Uniwersytetu Artystycznego im. Magdaleny Abakanowicz w Poznaniu).  

Rozważania obecne w publikacji posiadają zabarwienie biograficzne – Rokita określa siebie jako „kundla Ziem Odzyskanych”, potomka autochtonów i osadników przybyłych na ZZiP po 1945 r., których losy splotły się na terenie tytułowej Odrzani. Nazwa ta jest efektem słowotwórczych poszukiwań określenia wyrażającego wyjątkowość krainy, która choć zróżnicowana, posiada wspólny mianownik. Jego symbolem autor uczynił rzekę Odrę, od której wywiódł nazwę „Odrzania”. Propozycja Rokity wpisuje się w dyskusję naukową toczącą się od lat 90. na temat potrzeby odnalezienia współczesnej, wspólnej nazwy dla terytoriów przyłączonych do Polski po konferencji poczdamskiej. Pomimo wykorzystania określenia „Ziemie Odzyskane” w tytule, autor uważa, że nie jest ono adekwatne i aktualne. „Ziemie Zachodnie i Północne” traktuje z kolei jako sformułowanie zbyt długie, niefunkcjonalne przy audiodeskrypcji.  Wprowadzone pojęcia „Odrzanin” czy „Odrzanka” stanowią więc element autoidentyfikacji zakorzenionych na ZZiP mieszkańców, w szczególności przedstawicieli drugiego i trzeciego pokolenia, którzy czują potrzebę podkreślenia swojej tożsamości związanej z miejscem. Próba wprowadzenia do dyskursu nowych terminów sygnalizuje, że zaproponowane zostanie inne, nowatorskie spojrzenie na kwestię Ziem Zachodnich i Północnych. Autor sięga jednak przeważnie do źródeł w badaniach nad ZZiP znanych, nie pokazuje ich specyfiki z innej perspektywy i nie poszerza znacząco korpusu wiedzy o ich historii, a skupia się raczej na opisie osobistej podróży, przemyśleniach związanych z wydarzeniami i fenomenami kształtującymi tożsamość mieszkańców ZZiP, w tym w szczególności dziedzictwem historycznym, tym co „poniemieckie”, mitami i pamięcią.

W ostatnich latach ukazało się kilka pozycji literackich nawiązujących tematyką do Ziem Zachodnich i Północnych (m.in. reportaż „Poniemieckie” K. Kuszyk) – ich obecność na rynku wydawniczym, a przede wszystkim duża popularność pokazują, że dyskusja o tożsamości tych terenów nie traci na aktualności. (A. Stamm-Korecka)

22.11.2023