Jakie ryzyka niesie współpraca naukowa z Chinami? Przypadek chińskiego fizyka i Uniwersytetu w Heidelbergu
#Niemcy #Chiny #nauka #PanJian-Wei #Uniwerstytet #Heidelberg #DeutscheWelle #bezpieczeństwo
Najnowsze dziennikarskie śledztwo przeprowadzone przez Deutsche Welle i COORECTIV naświetliło historię czołowego chińskiego fizyka kwantowego Pan Jian-Weia, który po wieloletniej współpracy z Uniwersytetem w Heidelbergu wrócił do Chin, gdzie współpracował z przemysłem zbrojeniowym, przyczyniając się dzięki wiedzy i środkom zdobytych podczas pracy w Niemczech do rozwoju potencjału technologicznego Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej.
Pan Jian-Wei po ukończeniu doktoratu w Wiedniu przeniósł się w 2003 r. do Heidelbergu r. Prowadził tam przełomowe prace badawcze w obszarze technologii bezpiecznej, kwantowej komunikacji. W latach 2003-2013 pozyskał na swoje badania łącznie ponad 3,8 mln euro dofinansowania z niemieckiego budżetu niemieckiego oraz w ramach grantów Unii Europejskiej. Do zespołu, który stworzył w instytucie fizyki na Uniwersytecie w Heidelbergu, werbował również naukowców z Chin. Pan cieszył się poważaniem wśród współpracowników i przyczynił się do wzrostu znaczenia i reputacji całego instytutu. Uniwersytet w Heidelbergu przyznał mu tytuł profesora honorowego.
Po uzyskaniu w 2008 r. grantu badawczego UE w wysokości 1,4 mln euro Pan przeniósł się z powrotem do Chin, zabierając ze sobą również wyposażenie i projekty z laboratorium w Heidelbergu. Od tego czasu jego badania przyczyniły się do wielu osiągnięć Chin w zakresie fizyki kwantowej; np. w 2016 r. jego zespół wysłał w przestrzeń kosmiczną pierwszego w historii satelitę kwantowego. Wciąż jednak trwała współpraca chińskiego fizyka z Uniwersytetem w Heidelbergu − w 2017 r. podpisano nawet porozumienie o utworzeniu w Chinach wspólnego, nowoczesnego centrum badawczego w dziedzinie fizyki kwantowej pod kierownictwem Pan Jian-Weia i niemieckiego naukowca Matthiasa Weidemüllera; jednak projekt nie został zrealizowany.
Pan współpracował też z chińskim przemysłem zbrojeniowym i był współzałożycielem start-upu Quantum CTek, zaangażowanego w kilka projektów militarnych w Chinach, mającego filię w Sinciangu i umieszczonego przez USA na liście firm, które „wspierają militarną modernizację” chińskiej armii. Ponadto amerykańska firma z obszaru bezpieczeństwa − Strider − określiła Uniwersytet w Heidelbergu jako „prawdopodobnie najważniejszego zagranicznego partnera stojącego za szybkim postępem Chin w dziedzinie technologii kwantowych podwójnego zastosowania”. Jest to szczególnie niepokojące w obliczu budowanego przez chińskie władze systemu represji Ujgurów w Sinciangu (lub z punktu widzenia Pekinu − systemu „zwalczania terroryzmu”), do którego udoskonalenia mogą przyczynić się technologie np. tajnej kwantowej komunikacji. Ponadto technologie kwantowe mogą być wykorzystane przez Chiny do realizacji celu budowy najlepszej armii na świecie do 2049 r. W 13. planie 5-letnim Komunistycznej Partii Chin są zapisy o „cywilno-militarnej fuzji nauki i technologii”.
Przypadek prof. Pan Jian-Weia pokazuje dylemat Niemiec i całej Europy w relacjach z Chinami pomiędzy zachowaniem wolności międzynarodowej wymiany naukowej a interesami bezpieczeństwa i koniecznością ograniczania odpływu myśli technologicznej do reżimów autorytarnych, które mogą wykorzystać ją do celów militarnych czy do ograniczania wolności własnych obywateli. We wczesnym projekcie niemieckiej „strategii chińskiej”, który został ujawniony w listopadzie ubiegłego roku, wskazywano, że chińska polityka fuzji cywilno-wojskowej wymaga nakładania ograniczeń na współpracę naukową „w przypadkach, gdy zwiększa ona zdolność Chin do projekcji siły militarnej na zewnątrz lub egzekwowania represji wewnętrznych". (T. Morozowski)
14 czerwca 2023
https://www.dw.com/en/chinas-quantum-leap-made-in-germany/a-65890662