IZ Policy Papers nr 40 - Niemcy wobec Rosji - Zarys historii niemieckiej Russlandpolitik

IZ Policy Papers nr 40 - Stanisław Żerko - Niemcy wobec Rosji - Zarys historii niemieckiej Russlandpolitik

Relacje między Niemcami a Rosją wzbudzają od dawna szczególne zainteresowanie. Dotyczy to zwłaszcza stosunków między ponownie zjednoczonym w 1990  r. państwem niemieckim a Federacją Rosyjską, następczynią Związku Sowieckiego. Szczególny charakter tych stosunków nie ulegał wątpliwości, zwłaszcza w okresie, gdy kanclerstwo Gerharda Schrödera (SPD) nałożyło się na prezydenturę Władimira Putina. Mimo że w 2014 r. w związku z agresywną polityką Kremla doszło do zdecydowanego ochłodzenia relacji na linii Berlin–Moskwa, to stanowisko Republiki Federalnej wobec Rosji było niejednoznaczne. Postawa rządu Olafa Scholza w obliczu kryzysu rosyjsko-ukraińskiego w początkach 2022 r. potwierdziła wątpliwości co do polityki Berlina wobec Rosji i wywołała krytykę nie tylko za granicą, lecz także w dużej części niemieckich elit.

Nie brakuje przy tym zarzutów pod adresem Niemiec, że w swej Russlandpolitik nawiązują one do historycznych tradycji współpracy. Niektóre z nich kojarzyły się zwłaszcza w Polsce złowrogo: współpraca w XVIII w. i rozbiory Rzeczypospolitej, ustanowiony w 1815 r. system Świętego Przymierza, bismarckowski „sojusz trzech cesarzy” w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIX w., układ z Rapallo (1922), pakty niemiecko-sowieckie z sierpnia i września 1939 r. – dla niektórych wszystko to, wraz z Nord Stream i Nord Stream 2, wydaje się układać w jeden łańcuch.

Panuje przy tym przekonanie o jakiejś wynikającej z historycznych związków szczególnej fascynacji Niemców Rosją, co miałoby tłumaczyć meandry i rozdroża polityki Berlina. Pamiętać jednak trzeba, że Niemcy z Rosjanami wielokrotnie ścierali się zbrojnie (Rosjanie po raz pierwszy zajęli Berlin jako zwycięzcy w 1760 r., w ogniu wojny siedmioletniej), relacje między Niemcami a Rosją w czasach „żelaznego kanclerza” były dalekie od idylli, a oba państwa walczyły ze sobą w obydwu wojnach światowych. Szczególnie II wojna światowa na Wschodzie utkwiła głęboko w świadomości narodów, które dotknęła niemiecka „wojna na wyniszczenie” i jej barbarzyński charakter. Najkrwawsze walki podczas tej wojny toczyły się na froncie wschodnim, a rasowy charakter okupacyjnej polityki nazistów dotknął Rosjan na równi z Białorusinami czy Ukraińcami. Nie brakowało też gwałtownych zwrotów: w okresie wojny siedmioletniej, podczas wyprawy napoleońskiej Wielkiej Armii na Rosję czy w 1939 i 1941 r.

Warto prześledzić dzieje niemieckiej polityki wobec Rosji, zwracając uwagę na jej złożoność – a następnie zadać sobie pytanie, w jakim stopniu niemiecka Russlandpolitik wykazuje cechy kontynuacji.