Rocznica śmierci prof. Kazimierza Piwarskiego, dyrektora Instytutu Zachodniego w latach 1956-1958
Prof. Kazimierz Piwarski
dyrektor Instytutu Zachodniego w latach 1956-1958
Profesor Kazimierz Piwarski zmarł przedwcześnie, w wieku 65 lat, 21 lipca 1968 r. Ten znany i ceniony historyk był krótko, bo tylko przez niespełna dwa lata (1956-1958), dyrektorem Instytutu Zachodniego.
Urodził się w Krakowie 19 lutego 1903 r., tam też zmarł. Jako uczeń szkoły średniej w 1920 r. przerwał naukę i zgłosił się jako ochotnik do Wojska Polskiego; brał udział w walkach z Armią Czerwoną na południowym odcinku frontu. Ukończył studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, na którym następnie podjął pracę jako pracownik naukowo-dydaktyczny. W 1931 r. habilitował się na podstawie rozprawy o hetmanie Hieronimie Lubomirskim. Prowadził kwerendy w archiwach polskich i zagranicznych, zdobywając uznanie jako rzetelny badacz dziejów Polski nowożytnej, zwłaszcza drugiej polowy XVII w. Specjalizował się w czasach Jana III Sobieskiego, a zwłaszcza w dyplomacji polskiej tego okresu. Zajmował się też dziejami Śląska, Pomorza, Prus Wschodnich oraz Gdańska. Do tematów tych wracał po wojnie.
W listopadzie 1939 r. aresztowany przez Niemców, później został osadzony w obozach koncentracyjnych w Sachsenhausen i następnie w Dachau. W październiku 1941 r. wrócił do Krakowa, gdzie we własnym zakresie kontynuował pracę badawczą (napisał kilka książek, wydanych po wojnie), włączył się też do akcji nauczania na tajnym Uniwersytecie Jagiellońskim.
W 1945 r. został na Uniwersytecie Jagiellońskim profesorem tytularnym historii nowożytnej; w 1947 r. mianowany profesorem zwyczajnym. Od 1946 członek Polskiej Partii Socjalistycznej, następnie w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, z której został jednak usunięty w 1950 r. Opublikował Dzieje Prus Wschodnich w czasach nowożytnych (1946), Dzieje Gdańska w zarysie (1946), Historię Śląska w zarysie (1947), publikacje ważne dla popularyzacji historii ziem włączonych do Polski w 1945 r. Wraz z Tadeuszem Lehr-Spławińskim i dyrektorem Instytutu Zachodniego prof. Zygmuntem Wojciechowskim opublikował pracę Polska – Czechy. Dziesięć wieków sąsiedztwa (1947). W latach 1948-1950 był dziekanem Wydziału Humanistycznego UJ. Stał się jednym z najaktywniejszych historyków dziejów Polski XVII i XVIII w. W 1950 r. odgórnie przeniesiony na Uniwersytet Poznański, podjął też pracę w Instytucie Zachodnim (w 1953 r. został jego wicedyrektorem). Jednocześnie zaczął w 1953 r. pracować w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk i włączył się do prac na wielotomową zbiorową, pisaną z pozycji marksistowskich „PAN-owską” Historią Polski (przygotował rozdziały dotyczące głównie XVII w.). Próbował dopasować się do obowiązującej wówczas retoryki i metodologii marksistowskiej. W 1956 r. powrócił na Uniwersytet Jagielloński, gdzie został kierownikiem zorganizowanej przez siebie katedry historii powszechnej nowożytnej i najnowszej, ale jednocześnie objął w tym samym roku funkcję dyrektora Instytutu Zachodniego, którą pełnił do 1958 r. Praca w Instytucie Zachodnim była jednak tylko epizodem w jego biografii.
Oprócz tematów realizowanych przed wojną i podczas okupacji, po 1945 r. zajmował się też dziejami XX w. Jego książka Monachium 1938 (1952) nosi znamiona czasu, w którym była pisana. Bardziej broniła się jego Polityka europejska w okresie pomonachijskim (1960) czy Watykan a faszyzm (1929-1939) (1958, wyd. 2. 1960), także jednak tendencyjne.
Pozostając w kręgu swych dawniejszych zainteresowań opublikował Historię powszechną nowożytną1640-1789, która w ciągu kilku lat miała dziewięć wydań (1960-1965). Napisał wiele cennych biogramów do Polskiego Słownika Biograficznego, z którym był związany jako członek różnych gremiów redakcyjnych. Był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności (od 1945 r.) oraz, od 1961 r., członkiem rzeczywistym PAN. Od 1961 r. był dyrektorem Biblioteki PAN w Krakowie, a od 1962 r. wiceprezesem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Historycznego.
Ostatnie lata jego życia upłynęły pod znakiem gwałtownie pogarszającego się stanu zdrowia, w tym silnych zaburzeń wzroku. Zmarł w Krakowie. (SŻ)
